Ο Κάσπαρ Χάουζερ

                                   

                                                                   

                                                      

                                          

                                                                              

                                                             Ο Κάσπαρ Χάουζερ στην έρημη χώρα

από το «Διπλό Βιβλίο» του Δημήτρη Χατζή

«Ο Κάσπαρ Χάουζερ στην έρημη χώρα» αποτελεί το τρίτο από τα εννέα κεφάλαια του μυθιστορήματος του Κώστα Χατζή με τίτλο «Το Διπλό Βιβλίο».

    

      Το έργο και η εποχή του

     Στο «Διπλό Βιβλίο»(1976), το αίτημα της καλύτερης ζωής οδήγησε τους ανθρώπους μακριά από τα σπίτια τους , στα εργοστάσια της Κεντρικής Ευρώπης, για να ζουν σε μικρά κλουβιά, με άθλιες συνθήκες δουλεύοντας αδιαμαρτύρητα, ασταμάτητα, σε χώρους που περισσότερο μοιάζουν με φυλακές.Ο Δ.Χατζής, απογοητευμένος και από τη μεταπολεμική κατάσταση στην Ελλάδα , αλλά κι από τη διαμορφωμένη κατάσταση στον κόσμο, που μοιραία οδηγούν στη σκλαβιά και στην εξαθλίωση τον καθημερινό άνθρωπο, εκφράζει τον πόνο του και πολύ χαρακτηριστικά παρουσιάζει τους «ηττημένους».

     

       Το περιεχόμενο

     Ο Κώστας, ένας φτωχός Έλληνας μετανάστης ζει και εργάζεται ως βιομηχανικός εργάτης στη Γερμανία, σε μια πολυάνθρωπη βιομηχανική πόλη, στη δεκαετία του 1960. Τα βράδια, τελειώνοντας τη δουλειά του στο εργοστάσιο ΑΟΥΤΕΛ που κατασκευάζει λάμπες αυτοκινήτων, περπατά στις μεγάλες λεωφόρους της πόλης και επιστρέφει μόνος και ξένος στο φτωχικό του δωμάτιο, στο σπίτι της Φράου Μπάουμ...

     

      Ο τίτλος:

• «Μάιος 1828. Στη Νυρεμβέργη της Γερμανίας, εμφανίστηκε ξαφνικά ένας παράξενος άγνωστος νεαρός...
• Ήταν ρακένδυτος, με δυσκολία περπατούσε και με δυσκολία μιλούσε...
• Κρατούσε ένα μόνο γράμμα, που εξηγούσε λίγα πράγματα για τον ίδιο και ήξερε να γράφει μόνο το όνομά του: Κάσπαρ Χάουζερ.
• Φαινότανε δηλαδή πως είχε ζήσει χωρίς τους ανθρώπους, µακριά τους - δεν είχε µιλήσει µε τους ανθρώπους, δεν τους ήξερε. Κανένας δεν έµαθε πώς έζησε τόσα χρόνια, πού κρυβόταν…»

    Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί ως τίτλο του 3^ου κεφαλαίου του βιβλίου του το όνομα αυτού του παιδιού με τον προσδιορισμό στην έρημη χώρα, γιατί θεωρεί ότι υπάρχουν κοινά στοιχεία ανάμεσα στον ήρωά του,  τον Κώστα, και στον Κάσπαρ Χάουζερ.*

    

     Είδος:

μυθιστόρημα, που ανήκει στο είδος του κοινωνικού ρεαλισμού: αντλεί τα θέματά του από κοινωνικά προβλήματα και φαινόμενα της εποχής του που τα επεξεργάζεται με τρόπο άμεσο και ρεαλιστικό. Η διάθεσή του είναι στοχαστική, καθώς διεισδύει στα γεγονότα προσπαθώντας να φωτίσει το κοινωνικό τους νόημα.

    

     Ανάλυση

Χώρος: Στουτγκάρδη

Χρόνος: δεκαετία του ´60

Σκηνικές εικόνες:

α) Η επιστροφή στο σπίτι το βράδυ, μετά τη δουλειά στο εργοστάσιο.

β) Mπροστά στη βιτρίνα ενός καταστήματος.

γ) Περπατώντας στην πολύβουη λεωφόρο.

Θέματα που θίγονται

• Η γοητεία του τεχνολογικού εξοπλισμού
• Η απώλεια των ιδιαίτερων στοιχείων της προσωπικότητας του ανθρώπου (πολιτιστικά-εθνικά χαρακτηριστικά)
• Η αίσθηση μικρότητας και αδυναμίας απέναντι στον τεχνοκρατικό πολιτισμό
• Η αποξένωση των ανθρώπων, η διπλή μοναξιά (ξένος στο νέο περιβάλλον-ξένος και από τις ρίζες του), η δυσκολία-αδυναμία προσαρμογής.

Κώστας: Ένας ήρωας κοινωνικά αποξενωμένος σε μια ξένη χώρα.

α) Οι λόγοι της μετανάστευσής του στη Γερμανία:

• Φτώχεια, ανεργία.
• Δύσκολες πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες στην Ελλάδα.
• Οι γονείς του έχουν πεθάνει,η αδελφή του έχει παντρευτεί μακριά από το χωριό τους, το πατρικό σπίτι είναι έρημο.

β) Η ζωή του στη νέα χώρα-χαρακτηρισμός:

• Είναι ο μοναδικός ήρωας και αφηγητής του κειμένου, ένα λαϊκό πρόσωπο

• Ζει μονότονα, χωρίς η ζωή του να παρουσιάζει κάποιο ενδιαφέρον και αδυνατεί να προσαρμοστεί στους ρυθμούς ζωής της ξένης πόλης όπου εργάζεται
• Χάνει τους δεσμούς  του με την πατρική γη. Το καφενείο και ο κινηματογράφος, οι μόνες κοινωνικές εκδηλώσεις στις οποίες  συμμετέχει, που δεν καλύπτουν την ανάγκη του για επικοινωνία
• Συνειδητοποιεί ότι χάνει σιγά σιγά τον εαυτό του και την εθνική του υπόσταση και ταυτότητα.
• Μοναξιά και απομόνωση στο δικό του μικρόκοσμο. Η αίσθηση της μοναξιάς που τον διακατέχει τον αναγκάζει να χαράξει ο ίδιος το πικρόχολο, γεμάτο αυτοσαρκασμό και αυτοπεριφρόνηση επίγραμμα της επιτύμβιας στήλης του.
• Νιώθει σαν το ασήμαντο «μικροβιάκι» μιας σταγόνας νερού. Η αυτοπεποίθησή του είναι χαμηλή, μια μονάδα χαμένη μέσα στο πλήθος των πολλών και των αγνώστων.Αντιλαμβάνεται το πρόβλημα, αλλά νιώθει ανήμπορος να αντιδράσει, παγιδευμένος.

Γλώσσα: Απλή, καθημερινή, άμεση γλώσσα λόγω της λαϊκής καταγωγής του πρωταγωνιστή. Ωστόσο, ο αφηγητής θέλει τον ήρωά του να διατυπώνει μ´ αυτόν τον τρόπο και βαθυστόχαστες σκέψεις.

Ύφος:γλαφυρό, λιτό, με ρεαλιστική παραστατικότητα, τόνος εξομολογητικός.

Σχήματα λόγου: Λιτά εκφραστικά μέσα που έχουν στόχο να δώσουν παραστατικότητα και ζωντάνια στον λόγο του Κώστα, με εικόνες, μεταφορές, παρομοιώσεις, αντιθέσεις, προσωποποιήσεις, ασύνδετο σχήμα.

Αφηγητής: Δραματοποιημένος. Συμμετέχει στα δρώμενα ως πρωταγωνιστής και αφηγείται σε α΄ γραμματικό πρόσωπο.

Αφηγηματικοί τρόποι:

• Αφήγηση(η εξιστόρηση της διαδρομής)
• Περιγραφή(απεικόνιση μεμονωμένων στιγμών, π.χ. η στάση στη βιτρίνα, η παραγωγή)
• Εσωτερικός μονόλογος(η α΄πρόσωπη έκφραση ιδεών, σκέψεων και συναισθημάτων, π.χ.οι σκέψεις του όταν φτάνει στη λεωφόρο.
• Απευθύνεται σε κάποιο συγγραφέα που σκοπεύει να γράψει την ιστορία του ήρωα (Και να φροντίσεις εσύ, κύριε συγγραφέα...), υπονοώντας μία συνομιλία μεταξύ ήρωα και συγραφέα

Χρόνος: Χρονολογική- Γραμμική αφήγηση των γεγονότων, αφού όλα παρουσιάζονται με τη φυσική σειρά που έγιναν.Η παράθεση των σκέψεων του ήρωα προκαλεί κάποιες επιβραδύνσεις.

*Ο Κώστας στη Γερμανία / Ο Κάσπαρ Χάουζερ στην έρημη χώρα:

• Και οι δύο βρέθηκαν σε μια ξένη χώρα για διαφορετικούς λόγους.
• Ζουν άγνωστοι ανάμεσα σε αγνώστους.
• Αδυνατούν να επικοινωνήσουν στο νέο περιβάλλον, αφού δεν γνωρίζουν τη γλώσσα.
• Είναι και οι δύο μόνοι τους.Η χώρα που ζουν είναι γι’ αυτούς μια έρημη χώρα (έλλειψη επικοινωνίας, μοναξιά).
• Και για τους δύο η έννοια «πατρίδα» δεν καθορίζεται, είναι ασαφής. Δεν έχουν δεσμούς με την πατρική γη:

-       Κώστας: Σαν να΄ναι το σπίτι μου εδώ, εδώ κι η πατρίδα μου, η καμιά μου πατρίδα.

-       Κάσπαρ Χάουζερ: Μεγάλωσε στο δάσος σαν αγρίμι, δεν έχει σπίτι και πατρίδα.