Διδώ
Σωτηρίου, «Όταν πρωτοκατέβηκα στη Σμύρνη»
ΘΕΜΑ
Πρόκειται για ένα απόσπασμα από το
μυθιστόρημα Ματωμένα Χώματα (1962), που περιγράφει την πρώτη επίσκεψη του
αφηγητή και κεντρικού ήρωα, Μανώλη Αξιώτη, αγρότη από τον Κιρκιτζέ, στη μεγάλη
πολιτεία, τη Σμύρνη, όπου βρίσκει εργασία και ενηλικιώνεται.
ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΚΟ
ΕΙΔΟΣ: ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ
Χαρακτηριστικά
:
- Ο
μύθος είναι εκτεταμένος, πολύπτυχος, πολύπλοκος
- Τα
γεγονότα σπάνια παρουσιάζονται με σειρά χρονική-συνήθως διαπλέκονται
διαφορετικά επίπεδα χρόνου
- Είναι
πολυπρόσωπα και οι ανθρώπινοι χαρακτήρες διαγράφονται με πληρότητα
- Ο
μύθος αναπτύσσεται σε πολλά επίπεδα χώρου.
Τα ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ
και οι ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ του αφηγητή μόλις φτάνει στη Σμύρνη:
- φόβος,
δειλία (αρχικά): «σκιάχτηκα», «σαν ξεριζωμένο δεντρί», «έριχνα φοβισμένες ματιές»
- θαυμασμός,
έκπληξη (στη συνέχεια): «δεν ήξερα τι να πρωτοδώ και τι να πρωτοχαρώ;Τη
θάλασσα; Τα βαποράκια; (...) Ή όλον εκείνο το χαρωπό, ξέγνοιαστο κόσμο που
μπαινόβγαινε με σαματά στις λέσχες και στα καφενεία κι έμοιαζε να ζει
πανηγύρι; Κι όχι μια μικρή καθημερινή μέρα δουλειάς!»
- αίσθηση
ελευθερίας: «δεν είχα να δώσω λόγο σε κανέναν κι ήμουνα για πρώτη φορά αυτεξούσιος,
και τότες μ’ έπιασε τρελή χαρά»
- χαρά
(μετά τη συμφωνία με τον κυρ Μιχαλάκη να δουλέψει): «Όταν βγήκα έξω
πετούσα από χαρά (...) Τώρα μπορούσα να χαρώ τη μέρα μου, την πρώτη και
μοναδική λεύτερη και ξέγνοιαστη μέρα της ζωής μου»
- όλοι
μιλούν ελληνικά (και οι Τούρκοι, κι οι Λεβαντίνοι, κι οι Εβραίοι και οι
Αρμεναίοι), αλλά στον Φραγκομαχαλά τα καταστήματα έχουν ξενικό ονόματα
Ο ήρωας αρχικά «σκιάζεται», γιατί βρίσκεται
«μονάχος» σε μια μεγάλη πολιτεία. Νιώθει σαν «ξεριζωμένο δεντρί», μη μπορώντας
να συνηθίσει τη μοναξιά και την ανωνυμία της μεγαλούπολης και τις φωνές του
απρόσωπου πλήθους. Γρήγορα βρίσκει θάρρος και αυτοπεποίθηση, ενώ νιώθει χαρά
για τα καινούρια ρούχα και τα παπούτσια του. Η ζωντάνια και η ομορφιά του
πρωτόγνωρου τοπίου του προκαλούν κατάπληξη και απορροφούν τις αισθήσεις του.
Μαγεμένος, θαμπωμένος, χαρούμενος, ελεύθερος,
χάνεται μέσα στο πλήθος. Μεταμορφωμένος, θέλει να τα δει όλα και αρχίζει να
ονειρεύεται.
Οι
ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ του αφηγητή. Θυμάται:
- τα
μαθήματα του δασκάλου Π. Λαρίου από το βιβλίο «Χρηστοήθεια»
- τις
ιστορίες του Χρίστου του οργανοπαίκτη για την ομορφιά της Σμύρνης
- την
επίσκεψη με τη μάνα του στην εκκλησία, όταν ήταν μικρός και το πελώριο
μάτι του Θεού
- τη
φτώχεια, τη χαμηλή κοινωνική θέση και τον ξυλοδαρμό από τον πατέρα του
(«εδώ στη Σμύρνη θα μπορούσα να κάνω όνειρα, δίχως να τρώω ξύλο», «Κυρ
δάσκαλε, να με συμπαθάς. Αεροκοπανιτζή δεν τονε θέλω τον υγιό μου. Εμείς
είμαστε ρεσπέρηδες (=αγρότες), και χρειαζούμαστε χέρια».
ΦΥΛΕΣ,
ΕΘΝΗ, ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ της Σμύρνης:
- Έλληνες,
- Τούρκοι,
- Εβραίοι,
- Λεβαντίνοι
(Ευρωπαίοι)
=
- Έντονη
κοινωνική ζωή
- Κοσμοπολίτικος
χαρακτήρας
- Πολυεθνικό-πολυπολιτισμικό
περιβάλλον
ΓΛΩΣΣΑ
Η γλώσσα είναι δημοτική με ιδιωματικές
εκφράσεις, στοιχεία της καθημερινής ομιλίας και πολλές ξένες λέξεις(αλληλεπίδραση
γλωσσών, χωνευτήρι πολιτισμών):
- Τουρκικές
(μαχαλάδες, αραμπάδες, ντάμι, μπόι, σάζι…)
- Ιταλικές
(φράγκικος, σουλάτσο, τρούλος. καρότσες…)
- Γαλλικές
(αντρέσσα, γλασσάδες…)
- Αγγλικές
(ντρίλινο, τράμια…)
- Σλαβική
(πρόγκηξε)
ΥΦΟΣ
Το ύφος είναι γλαφυρό, περιγραφικό,
νοσταλγικό.
ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ
ΣΤΟΙΧΕΙΑ
- Εικόνες
- Μεταφορές
- Παρομοιώσεις
- Προσωποποιήσεις
- Ασύνδετο
- Πολυσύνδετο
ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΙ
ΤΡΟΠΟΙ
- αφήγηση
- διάλογος
- περιγραφή
- εσωτερικός
μονόλογος
ΑΦΗΓΗΤΗΣ
Ενδοδιηγητικός-ομοδιηγητικός(διηγείται την
ιστορία του) και η αφήγηση γίνεται με εστίαση
εσωτερική(αφηγητής=πρόσωπα)
ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΣ
ΧΡΟΝΟΣ
Η γραμμική αφήγηση διακόπτεται από τέσσερις αναδρομές στο παρελθόν (ανάδρομες
αφηγήσεις) που
- επεκτείνουν
την πλοκή της αφήγησης προς τα πίσω
- δίνουν
περισσότερες πληροφορίες για τον ήρωα
- αποκαλύπτουν
τα συναισθήματά του
το περίφημο καμπαναριό της Αγίας Φωτεινής
στην προκυμαία ...
η ζωή στην πολιτεία, απολαύστε μια όμορφη αφήγηση
ας περπατήσουμε κι εμείς στις γειτονιές της Σμύρνης ...
