Ανδρέας Κάλβος

Ανδρέας Κάλβος (Ζάκυνθος 1792 - Λονδίνο 1869)

Η ΖΩΗ ΤΟΥ ΠΟΙΗΤΗ

    Ο Ανδρέας Κάλβος γεννήθηκε στην Ζάκυνθο το 1792. Ο πατέρας του, Ιωάννης Κάλβος, ήταν ένας Κερκυραίος κρητικής καταγωγής που παντρεύτηκε την Αδριανή Ρουκάνη. Το 1801-2 ο πατέρας εγκαταλείπει τη μητέρα, παίρνει μαζί του τα δυο παιδιά, τον Ανδρέα και τον αδελφό του Νικόλαο, και εγκαθίσταται στο Λιβόρνο της Ιταλίας, όπου πεθαίνει το 1812. Ο Ανδρέας χωρίζει από τον αδελφό του, Νικόλαο, ο οποίος θα πάει στην Τεργέστη και θα σταδιοδρομήσει στο εμπόριο. Ο Ανδρέας πηγαίνει στην Φλωρεντία όπου γνωρίζει τον μεγάλο λόγιο και ποιητή Ούγκο Φώσκολο. Η φιλία τους θα κρατήσει χρόνια. Ο Ανδρέας Κάλβος σπουδάζει Ελληνική, Λατινική και Ιταλική φιλολογία, ταυτόχρονα παραδίδει μαθήματα, αρχίζει τις πρώτες λογοτεχνικές του προσπάθειες και συμμερίζεται τις φιλελεύθερες ιδέες του Φώσκολου. Οι δυο φίλοι, κατατρεχόμενοι για τις ιδέες τους, καταφεύγουν το 1815 στην Ελβετία και την επόμενη χρονιά στην Αγγλία, όπου ο Φώσκολος πεθαίνει δώδεκα χρόνια αργότερα. Στο Λονδίνο ο Κάλβος διδάσκει, γράφει, μεταφράζει. Παντρεύεται μια Αγγλίδα, η οποία του χαρίζει μια κόρη, τις χάνει όμως και τις δύο το 1820. Επιστρέφει στην Φλωρεντία και από εκεί ξανά στην Ελβετία, όταν ξεσπά η Ελληνική Επανάσταση.
    Με διαλέξεις, ομιλίες, δημοσιεύματα ενθαρρύνει Έλληνες και Φιλέλληνες. Το 1824 τυπώνει στην Γενεύη τις πρώτες δέκα Ωδές και στο Παρίσι, όπου συνεχίζει την πατριωτική δράση, το 1826, τις δέκα επόμενες. Εδώ ο Κάλβος σταματά την δημιουργική ενασχόλησή του με την ποίηση και, φλεγόμενος από ενθουσιασμό, κατεβαίνει στο Ναύπλιο να πολεμήσει. Ήδη όμως έχουν αρχίσει οι εμφύλιες διαμάχες, οι οποίες τον απογοητεύουν. Έτσι, μετά τη δολοφονία του Καποδίστρια εγκαταλείπει το Ναύπλιο και εγκαθίσταται στην Κέρκυρα, όπου στην αρχή εργάζεται ως οικοδιδάσκαλος, μετά γίνεται καθηγητής της "θεωρητικής φιλοσοφίας" στην Ιόνιο Ακαδημία και το 1841 διευθυντής στο Ιόνιο Γυμνάσιο.   

      Απογοητευμένος από τις περιστάσεις, τα παρατά όλα και ξαναγυρίζει το 1852 στο Λονδίνο, όπου ξεκινά μια νέα ζωή. Το 1853 παντρεύεται τη σαραντάρα Σαρλότ Ουώνταμς, η οποία έχει ένα ιδιωτικό σχολείο, όπου και διδάσκει ο Κάλβος εις το εξής. Εκεί ο ποιητής των Ωδών θα ζήσει ευτυχισμένος τα τελευταία δεκαέξι χρόνια της ζωής του. Πέθανε στο Λονδίνο, στις 30 Νοεμβρίου 1869.

    Το 1888, σε μια διάλεξη στον "Παρνασσό", ο Κωστής Παλαμάς προβάλλει το έργο του Κάλβου, το οποίο από τότε κερδίζει ευρεία αναγνώριση.

 ΒΑΣΙΚΑ ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΚΑΛΒΟΥ

Ο Κάλβος οραματίζεται έναν κόσμο με κυρίαρχες ιδέες την αρετή, την ανδρεία, τη φιλοπατρία, τη δικαιοσύνη,την ελευθερία. Η αρετή είναι η κυρίαρχη έννοια και προϋπόθεση για να υπάρξουν όλες οι άλλες. Όταν έχει κανείς αρετή περιφρονεί τη σκλαβιά, τον πόνο και το θάνατο.

 Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΟΥ ΚΑΛΒΟΥ

Είναι άκρως προσωπική. Περιέχει αρχαιοπρεπείς εκφράσεις και λέξεις με ανάλογη αρχαιοπρεπή σύνταξη.Είναι γλώσσα που διακρίνεται για τον υψηλό της τόνο και την τολμηρή ιδιοτυπία της. Αυτό δίνει αρκετή ρητορεία στις ωδές, αλλά και λυρική τόλμη (τολμηρές ποιητικές εικόνες).

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ

Η ωδή "Εις Σάμον" είναι η τέταρτη ωδή της δεύτερης συλλογής του Ανδρέα Κάλβου με τίτλο "Λυρικά", που εκδόθηκε στο Παρίσι το 1826. Η ωδή, που αποτελείται από είκοσι τέσσερις στροφές, θα πρέπει να γράφτηκε γύρω στο Σεπτέμβριο του 1824, μετά την απόκρουση της τουρκικής επίθεσης κατά της Σάμου. Ο ποιητής εξυμνεί στην ωδή τις φυσικές ομορφιές της Σάμου, καθώς και την ανδρεία και τη γενναιότητα των κατοίκων της. Το απόσπασμα που θα αναλύσουμε είναι οι τρεις πρώτες στροφές της ωδής, στις οποίες περιέχονται οι ιδεολογικές αξίες του απελευθερωτικού αγώνα των Ελλήνων.

ΓΛΩΣΣΙΚΑ - ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ

• επτέρωσε = έδωσε φτερά.
• `Ικαρος = είναι ο γνωστός από τη μυθολογία γιος του Δαίδαλου, ο οποίος φεύγοντας από το Λαβύρινθο του Μίνωα στην Κρήτη με τα κέρινα φτερά που του είχε φτιάξει ο πατέρας του, έπεσε και πνίγηκε στη θάλασσα. Ξέχασε την προειδοποίηση του πατέρα του να μην πετά πολύ ψηλά και ο ήλιος έλιωσε τις φτερούγες του.
• αφ' υψηλά = από ψηλά.

ΔΟΜΗ

Το ποίημα αποτελεί μια ενιαία νοηματική ενότητα.

ΑΝΑΛΥΣΗ - ΕΡΜΗΝΕΙΑ

α΄στροφή

Κυρίαρχη έννοια είναι ο φόβος που παρουσιάζεται προσωποποιημένος ως τρομερός δυνάστης(χάλκεον χέρι) που παραλύει τον άνθρωπο, τον μετατρέπει σε ανδράποδο. Όποιος συμβιβάζεται με μια τέτοια ζωή, ο δειλός, είναι άξιος της δουλείας. Στην αντίπερα όχθη υπάρχει ο τολμηρός, γενναίος, αδούλωτος στο φρόνημα και στη ζωή άνθρωπος που κινείται προς την ελευθερία και αγωνίζεται για την πραγμάτωση της αρετής.

β΄-γ΄ στροφή

Εδώ ο ποιητής παρουσιάζει τους δύο τύπους θανάτου που αντιστοιχούν στους δύο τύπους ανθρώπων που προαναφέρθηκαν. Ο ελευθερόφρων πεθαίνει ελεύθερος, γιατί έμαθε να ζει ελεύθερα. Ο δουλόφρων απεναντίας, που έχει ενδώσει στον τύραννο, γίνεται σφάγιον άτιμον στα χέρια του τυράννου: βρίσκει φρικτό, ατιμωτικό θάνατο, γιατί και η ζωή του ήταν ατιμωτική. Ο δοξασμένος θάνατος είναι πάντοτε δείγμα και σήμα των υπάρξεων και των λαών που ποθούν την ελευθερία. Ο Ίκαρος συμβολίζει την ελευθερία που ταυτίζεται με τον επώδυνο αγώνα για την πραγματοποίησή της, πέρα από τον φόβο. Ωστόσο,ο ατιμωτικός θάνατος είναι σήμα και μοιραία συνέπεια ενός δουλόφρονος βίου και ενός εξίσου ραγιάδικου λαού.  

ΙΔΕΕΣ  

 

• "Θέλει αρετήν και τόλμην η ελευθερία". Προϋπόθεση της ελευθερίας είναι η ευψυχία, η γενναιότητα και η ανδρεία, η αρετή. Η δειλία είναι η αιτία της δουλείας και της σκλαβιάς.
• Η ζωή κάτω από το ζυγό της τυραννίας δεν έχει νόημα και αξία.
• Η ελευθερία δε χαρίζεται, αλλά είναι έπαθλο που το κερδίζει ο άνθρωπος με σκληρό αγώνα.
• Ο θάνατος που προέρχεται από την τυραννία είναι φρικτός και ατιμωτικός.
• Στους δειλούς αξίζει η τυραννία και η σκλαβιά.

ΣΤΙΧΟΣ-ΤΕΧΝΙΚΗ

• 5στιχες στροφές
• Οι 4 πρώτοι στίχοι 7σύλλαβοι ανομοιοκατάληκτοι
• Ο 5ος 5σύλλαβος

Συχνοί οι διασκελισμοί ανάμεσα στους στίχους και στις στροφές, που δίνουν στο ποίημα ρυθμό, διδακτικό ύφος και ρητορικό τόνο.

ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

• Εικόνες (οπτικές-ακουστικές)
• Αντιθέσεις (ζυγόν δουλείας-ελευθερία)
• Προσωποποίηση (της ελευθερίας)
• Παρήχηση (του π-τ-κ-ρ στη β΄ σροφή:η πτώση του Ίκαρου και το νόημά της, του φ-τ-ν στον 5^ο στ. της γ΄στροφής:η ατίμωση του δουλοπρεπούς θανάτου)
• Υπερβατά σχήματα (το χάλκεον χέρι βαρύ του φόβου αισθάνονται: ρίγος από δέος, αν γένης σφάγιον άτιμον ενός τυράννου, νόμιζε φρικτόν τον τάφον: ρίγος από αποσροφή)

                                                                                    

Ακολουθεί ένα video της εκπαιδευτικής τηλεόρασης για τον ποιητή...